Bác sĩ gia đình, Thạc sĩ nội khoa Đào Duy An
Kiến thức cơ bản
- Gút là gì?
Gút là viêm khớp đau nhức do urat natri lọt vào dịch khớp.
Gút là loại viêm khớp thường gặp nhất ở nam giới sau 40 tuổi.
Khoảng 3,9 % dân chúng Mĩ bị gút.
- Gút tác hại gì?
Tốn công của: nghỉ làm do đau, tốn tiền do dùng thuốc dài hạn.
Tàn phế: biến dạng khớp, chèn ép dây thần kinh, gãy xương quanh khớp.
Biến chứng: sỏi thận, suy thận.
- Tại sao bị gút?
Gút thường xảy ra ở người tăng acid uric máu. Acid uric là sản phẩm cuối cùng của giáng hoá purine vốn có nhiều trong một số cá và thịt. Khi acid uric máu vượt ngưỡng, các tinh thể urat natri dạng đơn vốn từ acid uric xuất hiện; urat natri lọt vào dịch khớp kích khởi cơn đau khớp hoặc lắng đọng dưới da, quanh khớp, sụn khớp, và dây chằng tạo các cục dưới da ngày càng to nếu không chữa gút.
- Gút biểu hiện thế nào?
Điểm nổi trội là đau khớp ngón chân cái dữ dội, đột ngột vào ban đêm, thường xảy ra sau bữa ăn thịnh soạn với bia rượu; khớp đau bị sưng, nóng, và đỏ.
Sau cơn đau cấp, xuất hiện các cục dưới da ở các khớp cổ chân, tay, khuỷu tay, và/hoặc sụn vành tai, kèm đau thỉnh thoảng ở một hoặc nhiều khớp.
- Khi nào đi khám?
Ngay khi đau khớp và/hoặc có cục dưới da.
- Chữa thế nào?
Chữa gút nhằm cắt cơn đau tức thời, tránh đau tái phát, và ngừa tạo cục dưới da.
Chữa gút là lâu dài bằng thuốc kê đơn đường uống và/hoặc chích.
- Ngừa ra sao?
Ngừa gút chính là ngừa tăng acid uric máu bằng lối sống lành:
- Ăn ít đạm.
- Tránh ăn thức ăn nhiều purine như thịt bê/heo, cá hồi, cá trích, và sò.
- Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc, nấm, và cải súp lơ.
- Nếu nghi ngờ loại thức ăn nào kích phát cơn gút thì đừng ăn hoặc ăn ít.
- Tránh uống nhiều rượu, đặc biệt là bia.
- Uống cà phê, nước giải khát có carbonat.
- Uống nhiều nước (3 L/ngày) để tăng thải acid uric qua nước tiểu.
- Thể dục vừa sức.
- Ngủ đủ 8 giờ hằng đêm.
- Giữ bình thản.
Thoả mong hiểu biết
| Hỏi | Đáp |
| Gút là từ tiếng Việt? | Không phải. Gút là Việt hóa từ “goutte” của Pháp ngữ. |
| Người ta biết gút từ khi nào? | Từ năm 2640 trước Công nguyên, người Ai Cập đã mô tả cơn đau khu trú ngón chân cái. |
| Purine là gì? | Purine là thành phần tự nhiên có trong mọi tế bào cơ thể và thực phẩm. |
| Do đâu mà acid uric máu tăng? | Acid uric máu tăng khi sản xuất acid uric quá nhiều và/hoặc thải acid uric qua thận quá kém.
Nguồn acid uric: 2/3 do cơ thể sinh ra còn 1/3 là do ăn uống. Ở người bị gút khoảng 10% người có tăng sản xuất acid uric, còn lại đến 90% tăng acid uric máu là do thận đào thải kém. |
| Cơ thể thải acid uric qua đường nào? | Đường tiểu: 70%.
Đường ruột: 30%. |
| Đã bị gút thì nồng độ acid uric máu phải tăng? | Thực tế có 10% trường hợp acid uric máu không tăng, thậm chí giảm trong cơn gút. |
| Tại sao có cơn gút cấp? | Thực sự chưa rõ.
Không phải nồng độ acid uric cao kích khởi cơn gút mà chính nồng độ acid uric thay đổi đột ngột gây cơn gút. Cách cơ thể đào thải acid uric đóng vai trò chính khi gây cơn gút. |
| Liên quan giữa tăng acid uric máu và gút? | Khoảng 90% người tăng acid uric sẽ bị gút sau 30 năm.
|
| Cơn gút cấp xảy ra trên những khớp nào? | Gút thường xảy ra ở các khớp lớn: 1) Ngón cái – 75%; 2) Mắt cá chân hoặc bàn chân – 50%; 3) Gối – 32%; 4) Ngón tay 22%; 5) Khuỷu tay – 10%; và 6) Cổ tay – 10%.
Tổn thương đa khớp: 11%. |
| Cơn gút cấp thường xảy ra vào mùa nào và tại sao? | Mùa xuân thường bị cơn gút hơn mùa đông.
Chưa rõ tại sao. |
| Ngưỡng acid uric máu? | 6,8 mg/dL. Nếu acid uric máu quá ngưỡng ấy, sẽ tồn trữ acid uric dưới dạng urat natri đơn (monosodium urate) |
| Gút diễn tiến thế nào? | Đầu tiên, tăng acid uric máu (trên 7 mg/dL) âm thầm 15 năm.
Xuất hiện cơn đau cấp thời. Sau đó yên lặng. Cuối cùng là gút mạn có cục dưới da. |
| Phân loại gút? | Theo thời gian thì có gút cấp và gút mạn.
Theo nguyên nhân thì có gút tiên phát tức do acid uric sinh quá nhiều và/hoặc thải kém và gút thứ phát tức bị gút do bệnh khác/thuốc gây ra như bệnh thận mạn, uống aspin liều thấp, uống thuốc lợi tiểu nhóm thiazide lâu ngày, hoặc ung thư. |
| Các cơn gút nối tiếp thế nào? | Sau cơn gút đầu tiên, xác suất bị cơn tiếp theo là 62% sau một năm, 78% sau 2 năm, và 93% sau 10 năm. |
| Bác sĩ chẩn đoán gút thế nào? | Bác sĩ xác định gút thông qua khám và thử dò như thử acid uric máu, chụp phim tia X khớp bị viêm.
Thực tế rất hiếm khi chọc dịch khớp viêm, soi tìm tinh thể urat natri để khẳng định gút. |
| Liên quan cơn gút đầu tiên và cục dưới da? | Cục dưới da thường sẽ hiện diện sau 10 năm bị gút cấp mà không chữa khoảng dao động là 3 – 42 năm.
Sau cơn gút cấp 20 năm thì 75% người bệnh bị cục dưới da. |
| Bản chất cục dưới da? | Cục dưới da chứa các tinh thể urat natri, có phản ứng viêm mạn.
Cục dưới da có màu trắng trên da và thường là không đau. Cục dưới da thường thấy nhiều nhất ở khớp, xương, sụn, gân, dây chằng, mô mềm và da nhưng cũng có, tuy hiếm thấy, ở các cơ quan nhu mô. Bác sĩ Thomas Sydenham (1624-1689) là người đầu tiên mô tả cục dưới da. Trước đây gọi cục dưới da là “tophi”; thực ra “tophi” là từ số nhiều, còn số ít là “tophus” có nghĩa là “sạn/sỏi” trong Anh/Latin ngữ. |
| Ai dễ bị gút? | Tuổi: Tuổi càng cao thì càng dễ bị gút; độ tuổi 80 bị gút cao gấp 5 lần độ tuổi dưới 50. Độ tuổi bị nhiều là đàn ông từ 40 đến 60 tuổi còn đàn bà thì sau mãn kinh.
Phái: Nam giới bị 5,9% còn nữ giới bị 2%. Tiền sử gia đình: Khoảng 20% bị gút nếu có người trong gia đình bị gút. Tăng huyết áp. Đái tháo đường. Bệnh thận mạn. Thiếu máu. Thừa cân, béo. Khoảng 12% gút là do ăn thịt, đồ biển và/hoặc uống rượu bia quá nhiều. Thuốc: thuốc chữa lao, thuốc lợi tiểu nhóm thiazide hoặc thuốc chống ung thư. |
| Can thiệp ngoại khoa khi nào? | Chỉ rạch nạo tinh thể urat natri ở các cục dưới da khi bị cọ xát nhiều, rò rỉ, hoặc chèn ép thần kinh.
Chỉ lấy sỏi thận biến chứng. Chỉ mổ khi dây chằng và/hoặc khớp biến dạng, gây khó vận động. |
| Hạ acid uric máu xuống tới ngưỡng nào là an toàn? | Khi chữa gút, acid uric máu xuống dưới 6 mg/dL là an toàn; lúc ấy, cơn gút xảy ra rất hiếm. |
| Có nên kiêng cữ thái quá trong ăn uống khi bị gút không? | Không.
Không ai biết gút xảy ra khi nào ở người bị tăng acid uric máu. Quan niệm thức ăn gây ra gút đã có từ hàng thế kỷ rồi. Đành rằng ăn uống đúng cách có làm giảm acid uric máu, nhưng cách thức thận đào thải acid uric quan trọng hơn là cách con người ăn. Nếu lỡ có ăn loại thức ăn “bổ” cũng không sao miễn là không gây cơn gút sau đó. Do vậy, nên tránh thái độ kiêng dè ăn uống thái quá (tuyệt đối không ăn loại thức ăn nào đó có hàm lượng purine cao) do đôi khi làm ảnh hưởng văn hóa ẩm thực của chính mình hoặc người thân. Tuy nhiên, nên tránh rượu bia vì uống rượu bia sẽ làm tăng acid uric máu và kích phát cơn gút. |
| Chỉ bằng ăn uống cũng ngăn ngừa được gút? | Không.
Ăn uống đúng cách chỉ giúp giảm nồng độ acid uric máu được 1 mg/dL nhưng không ngừa được cơn tái phát và ngăn lắng đọng acid uric. |
| Có công thức xác định gút không? | Có.
Bác sĩ dựa vào: 1) Phái; 2) Tiền sử viêm khớp; 3) Thời gian khởi cơn; 4) Đỏ khớp; 5) Đau khớp ngón cái; (6) Tăng huyết áp hoặc một bệnh tim mạch khác như bệnh mạch máu ngoại biên, cơn thiếu máu não thoáng qua, đau thắt ngực, đột quỵ, suy tim, nhồi máu cơ tim; và (7) Chỉ số acid uric. Công thức tính tại đây: https://www.mdcalc.com/acute-gout-diagnosis-rule |
